Vrste banaka

Univerzitet u Istočnom Sarajevu

Ekonomski fakultet

Vrste banaka

( seminarski rad )

Predmet: Novac, institucije i tržište                          student:

Mentor: Prof . dr Novo Plakalović                          Lopatić Jelena 200/09

Pale, juni 2011.

Sadržaj

1. Uvod
2. Centralna (emisiona) banka
3. Poslovne banke
4. Komercijalne (depozitne, kreditne) banke
5. Investicione banke
6. Univerzalne banke
7. Ostale vrste banaka
8. Zaključak
9. Literatura

Uvod

   

Kada kažemo riječ “banka”, prvo na šta nas može asocirati je mjesto gdje se čuva novac. U okviru brojnih finansijskih institucija, u svim finansijskim sistemima, banke imaju glavnu ulogu. Banka predstavlja organizaciju koja prima, novčana sredstva i koristi ta sredstva za svoj račun u vršenju poslova, davanja kredita i za druge finansijske operacije.

Riječ banka je latinskog porijekla i označava „tezgu“ tj. mjesto gdje se vršila razmjena novca, novčane transakcije kao i razne naplate. Tokom dugog vremenskog perioda, banka je mijenjala svoje funkcije, a samim tim se mijenjala i njena definicija, pa danas postoje različita definisanja banke. Tako za primjer može da se uzme definicija Švajcarca Felixa Somary-ja, koja glasi: „banka je ona ustanova ili preduzeće kojem je uzimanje kredita u obliku novca glavno zanimanje“.  Prve definicije banke su se zasnivale na društvenoj podjeli rada koja je odredila funkcije banke. Savremene definicije pojma banke uzimaju za osnov teoriju javnog karaktera banke, a to podrazumijeva njen doprinos stabilnosti finansijskog sistema.

Najstarije banke su bile univerzalne, što znači da su za svoje klijente obavljale sve vrste poslova. Kasniji privredni razvoj dovodi do specijalizacije u bankarstvu. Poslovanje savremenih banaka je slično u većini zemalja. Prva moderna banka je Banka Svetog Đorđa, osnovana početkom 15.vijeka u Đenovi, Italija. Banke su, u svim zemljama, finansijski posrednici u poslovanju koje podrazumijeva ostvarivanje profita. One utiču na proizvodnju, potrošnju a samim tim i cjelokopnu privredu, povezuju domaći i međunarodni sistem. Neke od najaktivnijih banaka u Bosni i Hercegovini su: Bosnian Bank Internacional, Hypo Group Alpe Adria, UniCredit Bank, ProCredit Bank, Bobar banka, Nova banka, NLB Tuzlanska banka i druge.

^1“U literaturi ne postoji jedinstveni kriterijumi za podjelu banaka. Zbog toga se koristi više kriterijuma koji se upotpunjuju. Uobičajena je podjela banaka:

- centralne ili emisione banke,

- poslovne,

- komercijalne (depozitne),

- investicione,

- univerzalne,

- ostale vrste banaka.“

_____________________________________________________
¹ Uvod u finansijski menadžment, Dr Aleksandar Živković, Dr Dejan Erić, Beograd, 2005.

Centralna (emisiona) banka

Centralne banke svuda u svijetu su najvažniji učesnici na finansijskim tržištima, predstavljaju državni organ zadužen za monetarnu politiku. Centralna (emisiona, novčanična) banka je „glavna“ banka u finansijskim institucijama pa je zato zovu i „banka-banaka“, ili „banka države“. Ona neposredno reguliše i usmjerava kreditno novčane tokove u svakoj zemlji, čime se stabilizuje privredna aktivnost zemlje. Ne predstavlja konkurenta ostalim bankama jer je neprofitabilna institucija. Takođe, one po pravilu, ne uspostavlja direktne kreditne odnose sa nebankarskim sektorom, osim sa državom. Pored toga mora održavati odnose sa međunarodnim finansijskim organizacijama, i to posebno sa Međunarodnim monetarnim fondom (IMF) i Grupom Svjetske Banke (World Bank Group)

Nastanak centralnih banaka je povezan sa tzv. privilegovanom bankom koja je imala pravo da emituje novac. Nastankom centralne banke označava se razvoj modernog bankarstva u svijetu.

Prva centralna banka je osnovana 1656.godine u Švedskoj, dok je veći uticaj kasnije imala Bank of England, osnovana 1694.godine. Centralne banke postoje u skoro svim državama, ali postoje i izuzeci: Luksemburg i Hong Kong. Luksemburg je još 1983. godine formirao Monetarni institut, dok je Hong-Kong ulogu Centralne banke povjerio dvjema poslovnim bankama.

Vazno je napomenuti da centralna banka obavlja dvije znacajne funkcije:

- vođenje monetarne politike

- funkcija „posljednjeg utočišta”  ili „zajmodavca u krajnjoj instanci”

Što se tiče prve funkcije, vođenje monetarne politike, ona govori o tome da banka brine o stabilnosti cijena, ravnoteži platnog bilansa, kao i o punoj zaposlenosti.

Kao što i samo ime govori, druga funkcija se odnosi na obezbjeđenju primarnog novca onim poslovnim bankama kojima prijeti propast,  da bi se izbjegao trenutni stečaj i da bi klijent bio uvjeren da svoje depozite može uvijek da konvertuje u gotovinu.

Centralna banka Bosne i Hercegovine osnovana je Dejtonskim sporazumom, a sa radom je počela 11. avgusta 1997.godine.

Poslovne banke

Ovaj oblik bankarskih organizacija predstavlja produkt visoko razvijenih zemalja tržišnog tipa privređivanja. One se pretežno osnuju na sopstvenim finansijskim sredstvima. Da bi se razumjelo poslovanje banke, prvo se mora proučiti njihov bilans stanja i uspjeha. Na strani pasive bilansa stanja banke nalaze se sredstva koja banka koristi u svom poslovanju, kao i način na koji dolazi do tih njih. Bilans uspjeha prikazuje finansijski rezultat poslovanja banke, a ukoliko banka ima gubitak, on će se nadoknaditi iz rezervi.

Poslovne banke ostvaruju veliki godišnji promet, a osnivaju se u sastavu velikih preduzeća i kompanija koje rade za njihov interes. Osim finansijsku imaju i savjetodavnu ulogu.

Poslovne banke imaju sljedeće funkcije:

- osnivaju i finansiraju nova preduzeća
- finansiraju investicione zahtjeve postojećih preduzeća
- trguju hartijama od vrijednosti, dionicama i državnim obveznicama
- imaju posredničku funkciju prilikom vladinih i državnih aranžmana i kredita od trećih lica.
Njihova djelatnost je povezana je  sa velikim industrijskom preduzećima (kao što su : kompanije, korporacije, koncerni, karteli i sl.). Ono što je karakteristično za njih jeste da vežu interese finansijskog i interese industrijskog kapitala. U aktivnostima poslovnih banaka dominiraju sopstveni poslovi, što znači da finansiraju osnivanje i proširenje sopstveih preduzeća i učešće u finansiranju drugih preduzeća. Ova činjenica ukazuje, da su poslovne banke vlasnici (ili suvlasnici) većeg broja preduzeća i da na taj način (preko profita preduzeća) uvećavaju sopstveni kapital. U poslednjih nekoliko decenija, poslovne banke se organizuju kao akcionarska društva koja imaju pravo da obavljaju sve kratkoročne i dugoročne bankarske poslove. Karakteristično je, da se u poslednje vreme poslovne banke transformišu u depozitne banke.

Komercijalne (depozitne, kreditne) banke

 Kao što i sami možemo zaključiti iz naziva, osnovna karakteristika poslovnih banaka je da one pribavljaju sredstva iz depozita i usmeravaju ih za određene komercijalne aranžmane (kredite) privrednih subjekata tj. državnih organa, institucija, kao i od stanovništva. Davanje kredita spada u aktivne poslove banke. Pored aktivnih, imamo i pasivne poslove kao što su:
- devizni, devizno-valutni i menjački poslovi;
- izdavanje hartija od vrednosti i novčanih kartica(emisioni posao);
- čuvanje sredstava i hartija od vrednosti;
- kupovanje i prodaja hartija od vrednosti;
- izdavanje garancija i drugih oblika jemstva (garancijski posao):
- poslovi platnog prometa (u skladu sa zakonom).

Komercijalne banke spadaju u najrasprostranjeniji oblik bankarskog organizovanja, obično su razgranate i imaju dosta filijala. Skoro da nema države gde depozitne banke ne predstavljaju osnovne finansijske posrednike. Vodeći računa o svojoj likvidnosti i sigurnosti plasmana, depozitne banke odobravaju kredite u cilju zadovoljenja potreba klijenata za novčanim sredstvima. Brojnost klijenata, uticala je da depozitne banke razviju široku filijalsku mrežu širom određene regije, odnosno države.

Depozitne banke su nosioci likvidnosti koja se prenosi na druge tržišne subjekte. Savremene tendencije u bankarstvu učinile su depozitne banke profitabilnim. U praksi depozitnih banaka najviše su prisutni NOW I SVIP aranžmani. ²NOW aranžmani obezbeđuju tekuća plaćanja, likvidnost i nose određenu kamatu.Kod ³SVIP računa prisutan je aranžman između transaktora i banke u cilju održavanja likvidnosti u granicama ugovorene margine. Obično banke u uslovima visoke likvidnosti automatizmom transformišu višak novčanih sredstava u kamatonosne hartije od vrednosti. Kamatni prinosi se dnevno obračunavaju i prenose ulagačima novčanih sredstava. Karakteristika depozitnih banaka jeste da u poslednje vreme sve više učestvuju u investicionim aktivnostima kupujući i prodajući HOV na tržištu novca i na tržištu kapitala

_____________________________________________________________ ³ Now aranžmani- novi oblik depozitnih računa,predstavlja kombinaciju štednog i tekućeg računa.
⁴ Svip aranžmani- aranžmani izmedju transaktora i banke, po kojima transaktor prethodno odredjuje maksimalni i minimalni limit za svoj čekovni račun.

Investicione banke

Kao dio finansijskog tržišta, investicione banke igraju važnu ulogu u mobilizaciji i optimalnom i efikasnom korišćenju finansijskih sredstava.

Za razliku od komercijalnih banaka koje mobilišu sredstva na kratak rok, investicione banke mobilišu sredstva na srednji ili duži rok. Finansisjka sredstva se formiraju na bazi dugoročnih hartija od vrijednosti, a samim tim investiciona banka se javlja kao posrednik na kapitalnom tržištu. Kao najstariji oblik ovih banaka javljaju se hipotekarne banke. Svoje plasmane obezbjeđuje hipotekom, što predstavlja zajmoprimcu zabranu prodaje imovine koju je založio, sve dok ne otplati kredit. U slučaju da to ne uradi, tj da ne otplati kredit, banka svoja potraživanja uzima prodajom te imovine. 

^5“Osnovne funkcije investicionih banaka su:

-         posredničko-distributivne funkcije u distribuciji i prodaji hartija od vrijednosti,

-         stručno-savjetodavne funkcije u izboru vrste hartija od vrijednosti,

-         funkcija preuzimanja rizika emisije, čime se garantuje ukupna cijena emisije hartija od vrijednosti.“

Komercijalne i investicione banke imaju dosta sličnosti. S jedne strane komercijalne banke sve više povećavaju svoje investicione aktivnosti  sa hartijama od vrijednosti, a sa druge strane, investicione banke se sve više bave primanjem depozita, odobravanjem kredita i drugo.

Smatra se da je investicione banke vode porijeklo iz SAD-a. Prva investiciona banka bila je u Čikagu. Današnje vodeće investicione banke su: Citigroup Global Markets, Credit Suisse First Boston (CSFB), Goldman Sachs, JP Morgan, Lehman Brothers, Merrill Lynch i Morgan Stanley. Investicione banke emituju i visokorizične obveznice sa odloženim plaćanjem kamata radi prikupljanja sredstava i isplate vlasnika prethodno emitovanih HOV. Ove banke su obično visoko zadužene organizacije jer je odnos između dugoročnih obaveza i akcionarskog kapitala dosta visok. One izuzetno dobro upravljaju rizikom, koristeći izvedene derivate : fjučerse, forvarde, opcije i svopove. Umjesto organizovanja posebnih investicionih banaka, bankarski sektor se opredjelio za formiranje odjeljenja u postojećim bankama koja se bave poslovima investicionog bankarstva jer je nedovoljno razvijeno primarno i sekundarno tržište HOV, neizvjesni su prihodi i veliki su troškovi pri osnivanju investicionih banaka.

⁵ Uvod u finansijski menadžment, Dr Aleksandar Živković, Dr Dejan Erić, Beograd, 2005.

Univerzalne banke

Naziv univerzalna banka ukazuje da se radi o banci koja se bavi svim vrstama bankarskih poslova, osim emisionih poslova. Univerzalne banke predstavljaju prvi organizacioni oblik banaka. Profit je bio osnovni motiv za proširenje delatnosti banaka na veći broj bankarskih poslova. Sa razvojem finansijskih odnosa, razvoj bankarstva je išao u pravcu specijaliziranih banaka. Univerzalne banke predstavljaju nespecijalizirane banke (celovito posmatrano), putem kojih se ovladalo i sa nebankarskim sektorom usluga.  I kod od ovih banaka depozitni posao predstavlja primami bankarski posao za koji se vezuju i svi drugi bankarski poslovi u određenoj veličini. Finansijske usluge koje nudi ova banka su:
- prodaja osiguranja,
- granacija pri emisiji hartija od vrijednosti,
- transakcije u vrijednosnim papirima u tuđe ime i za tuđi račun,
- mogu imati akcije u drugim firmama.
- mogu osnovati finansijske kompanije i dr.
U svetu su poznate univerzalne banke koje nude klijentima čitav niz finansijskih usluga, kako što su usluge u vezi prodaje osiguranja, transakcija sa HOV, garancija pri emisiji HOV i sl. Univerzalne banke mogu imati akcijski kapital u drugim firmama i mogu osnivati finansijske holding kompanije. U Evropi preovlađuju banke univerzalnog tipa sa pravom pružanja svih bankarskih usluga. U našem bankarstvu preovladava tip univerzalnih banaka. Univerzalne banke je teže kontrolisati jer su usko povezane sa biznisom. Bankrot većeg broja univerzalnih banaka ne može da destabilizuje finansijski sistem jedne zemlje jer je održavanje novčane mase pod kontrolom centralne banke.

Njihova loša strana je upravo odsustvo specijalizacije, što znači da postoji široki plan djelovanja, a samim tim  povećavanje troškova i rizika poslovanja. To se može odraziti i na troškove vezane za zaposlene (što je uglavnom veliki trošak), budući da je neophodno imati stručnjake različitih profila u skladu sa uslugama koje pružaju.

U praksi su često prisutne špekulacije da univerzalne banke ne savetuju objektivno svoje klijente pri kupoprodaji HOV, te da zloupotrebljavaju poverljive informacije vezane za poslovanje klijenata.

Ostale vrste banaka

Pored navedenih vrsta banaka koje predstavljaju organizacione forme koje imaju određene specifičnosti, postoje banke koje nisu specifično odredile svoje finansijske aktivnosti što znači da ne obavljaju veome specifične poslove. Osim osnovne podjele, bankarske organizacije mogu se razvrstati prema drugim kriterijumima, i to:

- prema kriterijumu granske oblasti ( industrijske, poljoprivredne, trgovinske, zanatske, izvozno-uvozne i druge banke),
- prema kriterijumu terotorije na koju djeluju (teritorijalne banke), mogu biti lokalne, opštinske, regionalne, savezne;
- prema kriterijumu vlasništva mogu biti privatne, državne, mješovite.
- prema ročnosti odobrenih kredita, banke možemo razvrstavati na one koje se bave  odobravanjem kratkoročnih, investicionih srednjoročnih ili dugoročnih kredita;
- prema pravnoj formi, banke se razvrstavaju na: inokosne ili jednovlasničke, banke u vidu društva za ograničenom garancijom, u vidu akcionarskih društava, u vidu zadruga, i u vidu javno-pravnih ustanova.

Zaključak

Banke predstavljaju najveće finansijske posrednike u državi, tj u ekonomiji uopšte. Njihova osnovna funkcija je primanje depozita, stavljanje tih depozita u štednju, kao i davanje pozajmica tj. kredita privrednim subjektima.
Ove instutucije imaju opštu društvenu vrijednost, predstavlja javno dobro kod kojeg, skoro da nema građanina koji nema otvoren štedni, tekući ili žiro račun. Zato je u interesu stanovništva i države da posluju po načelima sigurnosti, profitabilnosti i smanjenja rizika. Samim tim, u interesu banaka je da uspješno izvršavaju svoje zadatke, u suprotnom njeni klijenti mogu da izgube povjerenje u nju, i upadnu u finansijsku krizu. U današnjem vremenu, kada su ekonomske krize česte, uspješno vođenje finansijskog sistema može da spasi državu od ekonomskog kolapsa. Najčešći uzroci tih kriza su nepredvidiv rast kamatnih stopa, prevelika zaduživanja privrednih subjekata, kao i nekontrolisan rast cijena nekih vrsta imovine.
Na osnovu  ovog navedenog, možemo da kažemo su banke su veoma važne;  kada se njima lose rukovodi, svi trpimo.

Literatura:

Uvod u finansijski menadžment, dr Dejan Erić, dr Aleksandar Živković
Beograd, 2005. godina;

Makroekonomija, Majkl Vurda, Čarls Viploš
Beograd, 2004. godina;

Bankarski portfolio menadžment-strategijsko poslovanje bankom, bilansom, bonitetom, kvalitetom i portfolio rizicima banke
Novi Sad, 2002.godina

Monetarna ekonomija (teorije, institucije i politika), dr Novo Plakalović
Istočno Sarajevo, 2004. godina;

Finansijska tržišta i instrumenti, dr Dejan Erić
Beograd, 2003. godina.